Hottentottententententoonstelling. Zo luidde dit jaar het thema van het Amsterdamse festival Valtifest. Leuk. Ludiek. Tot Quinsy Gario – ook wel bekend als zwartepietenbasher – ten tonele verscheen en opmerkte dat Hottentottententententoonstelling ‘racistisch en beledigend’ is. Valtifest haastte zich om het boetekleed aan te trekken: het was naïef om voor de naam Hottentottententententoonstelling te kiezen. Damage control geslaagd. Quinsy zijn zin. Wij een woord armer.
Tongbrekers
Maar is Hottentottententententoonstelling inderdaad ‘racistisch en beledigend’? Het woord was jarenlang een populaire tongbreker onder basisschoolleerlingen. Net als lekkerkerkerkerkerkerkerker en zinnetjes als Sluwe Sjaantje sloeg de slome slager en Als vliegensvlugge vliegen achter vliegensvlugge vliegen vliegen, vliegen vliegensvlugge vliegen vliegensvlug. Als kind is het mij eens gelukt om correct Hottentottenstentententoonstellingsterreinknechtentent uit te spreken. Bewondering van mijn klasgenoten viel mij ten deel. En ik zal maar niet zeggen dat ik daar destijds best trots op was, nu blijkt dat ik toen, in retrospectief, een racist ben geweest.
Maar was ik een racist? Nee, lijkt me niet. Hottentot was lange tijd net als Bantoe, Hutu en Zoeloe een benaming voor leden van een bepaald Afrikaans volk of een Afrikaanse stam. Zelfs wetenschappers, antropo- en etnologen voorop, gebruikten deze woorden. Maar als antropologische term raakte Hottentot de laatste decennia in onbruik in het Nederlands. Ongetwijfeld speelde daarbij mee dat Hottentot in het Afrikaans steeds meer een politiek incorrecte term werd.
Maar is het gebruik van het woord Hottentot als (historisch) antropologisch begrip daarom beledigend of racistisch? Nee, Hottentot is verouderd, maar verder is er niets mis mee.
Fout figuurlijk taalgebruik
Waar wel wat mis mee is, is met hottentot met een kleine letter. Dat woord werd in het verleden wel gebruikt als naam voor een ruw, onbeschaafd, dom mens. In die betekenis is hottentot een figuurlijke betekenis van Hottentot met een hoofdletter. Die betekenis van hottentot met een kleine letter berust namelijk op een negatief beeld van de Hottentot met een hoofdletter. Het woord hottentot met een kleine letter is dan ook beledigend, niet voor ruwe, onbeschaafde, domme mensen, maar voor de oorspronkelijke Hottentotten.
Correcte antropologische term
In Hottentottententententoonstelling hebben we het echter niet over hottentotten, maar over Hottentotten. In de samenstelling Hottentottententententoonstelling is Hottentot dus een (verouderde) antropologische term, waar strikt genomen niets mis mee is. In 2003 viel dan ook niemand over het Museon in Den Haag, dat een tentoonstelling over ‘prachtige historische tenten van bevolkingsgroepen uit de hele wereld’ presenteerde onder de titel ‘Hottentottententententoonstelling’.
Taalroof
Hottentottententententoonstelling is dus niet inherent beledigend of racistisch. Althans, tot gisteren. Dankzij Quinsy Gario en zijn kompanen is het vanaf nu een beladen woord en zullen kinderen die proberen Hottentottenstentententoonstellingsterreinknechtentent correct uit te spreken voor vuige racisten worden uitgemaakt. Daarmee heeft Quinsy Gario aan taal- of woordenroof gedaan, en dat zou mag hem kwalijk genomen worden.
Het mooiste Nederlandse woord?
Het beledigende woord hottentot is weliswaar zo goed als in onbruik geraakt, maar de antropologische term Hottentot wordt ook in de media nog geregeld gebruikt, zonder negatieve bijgedachte. Je treft de Hottentotten soms aan in rijtjes als ‘Bosjesmannen, Eskimo’s, Kaffers en Hottentotten’, maar vooral als het vroegere synoniem van de moderne antropologische term Khoikhoi (want zo worden de Hottentotten nu genoemd).
En dan hottentottententententoonstelling. Ook dat woord vonden we de afgelopen tijd nog geregeld in de media. In 2004 scoorde dat woord ‘vanwege de klank’ zelfs nog in de verkiezing van het mooiste Nederlandse woord…
R.H.
mijn favoriet is die met de vliegen