‘We hebben veel deugmensen in Nederland en hun deugreflexen werken prima,’ schreef Hassan Bahara gisteren in De Volkskrant (aanvankelijk schreven we de column ten onrechte aan Kustaw Bessems toe). Deugmens kenden we al, dat staat sinds dit voorjaar in de Dikke Van Dale, maar deugreflex is nieuw. Het woord verwijst naar de reflex die ‘mensen met een hart’ automatisch hebben als ze geconfronteerd worden met iets wat moreel gezien niet in de haak is. Eerder deze week was dat het geval met een bericht dat op de website van Powned stond en dat zelfs Powned-baas Domique Weesie te ver ging. Kustaw Bessems had daar ook al gewag van gemaakt op Twitter.
Het commentaar van Bessems in De Volkskrant is geruststellend, want uit de reacties op het Powned-bericht blijkt dat veel landgenoten deugen: ‘Zelfs figuren die niet speciaal bekendstaan om hun broederlijke gevoelens voor vluchtelingen hekelden de onmenselijkheid van het artikel.’
Daar willen we het verder niet over hebben. Wel over de uitdrukking die Bessems verderop in het bericht introduceert als hij zegt: ‘Gewoon even in je deugreflex schieten, laten zien dat je een hart hebt. Zo moeilijk is het niet.’
In een reflex schieten – kent u die uitdrukking?
Een reflex hebben, iets in een reflex doen – die werkwoordelijke verbindingen zijn doodnormaal. Maar in een reflex schieten? Is dat misschien een contaminatie van een reflex hebben en in een bepaalde modus schieten die onder invloed van iets in een reflex doen acceptabel lijkt. Of is.
In tegenstelling tot de taalvorm deugreflex, die splinternieuw is, blijkt in een reflex schieten haast al oud nieuws te zijn. In 2008 troffen we die uitdrukking voor het eerst aan, in een Belgische krant. In 2011 figureerde de uitdrukking in een ANP-bericht, waarin stond dat ‘de sociaaldemocraten bij gevoelige onderwerpen als integratie in een reflex schieten’. In welke reflex, dat was het ANP blijkbaar niet duidelijk. Met een bepaling erbij is in een reflex schieten al ouder. In 2003 schoten er volgens de regionale krant al mensen ‘in een defensieve reflex’, in 2011 schreef NRC over heel andere mensen eveneens dat ze ‘in een defensieve reflex geschoten’ waren.
Als de uitdrukking in een bepaalde reflex schieten al meer dan een decennium min of meer courant is, dan ligt het voor de hand dat er vergelijkbare uitdrukkingen met een andere samenstelling van reflex bestaan. En inderdaad. In 2009 zei Sophie in ’t Veld in Trouw: ‘We moeten niet in een verdedigingsreflex schieten over ons drugsbeleid. In Europa gaat de discussie steeds meer richting een pragmatische aanpak.’
Was in een reflex schieten soms oorspronkelijk spreektaal, die de laatste tijd ook in de geschreven taal gewoon wordt?
Hoewel we aanvankelijk twijfelden over de juistheid van in een deugreflex schieten zijn we óm. Overigens verwachten we binnenkort ook de variant in een deugmodus schieten in de krant aan te treffen, de wat duurzamer variant van in een deugreflex schieten. Want een modus duurt nu eenmaal langer dan een reflex.
Misschien is het nog beter om in een reflex op een immoreel bericht in een deugmodus te schieten.
Geef een reactie