‘Ben je een mengmens zoals ik’, schrijf Harriet Duurvoort vandaag in haar Volkskrant-column, ‘dan ben je een nasty bastard en word je sowieso elementaire menselijkheid ontzegd op basis van je toevallige biologie.’ Haar column gaat over Baudet en zijn geflirt met alt-right, de beweging in Amerika die ‘rassenmenging’, aldus Duurvoort, beschouwt als ‘een groot gevaar voor het voortbestaan van het blanke ras’.
Het is niet de eerste keer dat Duurvoort het woord mengmens laat vallen. Ze deed dat ook al twee keer in 2015. In haar column van 16 maart 2015 schreef ze: ‘wij creolen waarderen ons mengmens zijn’. En op 22 juni van dat jaar schreef ze: ‘Nergens is het waarderen van het mengmens zijn zo ingebakken als in bij de creolen in Suriname.’
De afgelopen tien jaar was Duurvoort de enige die het woord mengmens in een landelijke krant gebruikte. In totaal drie keer. Je zou dus kunnen redeneren dat het een woord uit haar idiolect is, haar persoonlijke taalgebruik. Woorden en uitdrukkingen uit iemands idiolect hebben niet de neiging door te dringen in de omgangstaal en zijn daarom doorgaans niet interessant voor woordenboekmakers.
Mengmens is wellicht een uitzondering. In de eerste plaats is het gebruik van dit woord door Duurvoort niet helemaal uniek. Het werd ook al eens – met een totaal andere betekenis – gebruikt door wetenschapsjournalist Wim Köhler. Die schreef op 3 maart 2007 in NRC Handelsblad over onderzoek van het genoom van ‘een mengmens’. Hij verklaarde het woord als volgt: ‘Het geanalyseerde DNA kwam van verschillende personen’. Peter Schat gebruikte mengmens in een interview met De Volkskrant (24-6-1983) in de betekenis androgyn mens en ten slotte herinnert mengmens nog aan de titel van een sciencefictionboek, The Mixed Men (1952) van de Canadese schrijver Alfred Elton van Vogt, dat in 1975 in een Nederlandse vertaling werd uitgebracht onder de titel De mengmensen.
We zouden kunnen concluderen dat mengmens een gelegenheidswoord is waarvan het gebruik steeds weer voor de hand blijkt te liggen, zelfs in verschillende betekenissen, hetzij voor een mens met verschillende genetische kenmerken (bv. een androgyn mens), voor een soort transhumaan (zoals in de verhalen van Van Vogt of voor een mens die geboren is uit een relatie van mensen met een verschillende raciale en etnische achtergrond. Je zou het zelfs kunnen gebruiken voor genderfluïde mensen en genderqueers (mensen met aspecten van verschillende genderidentiteiten). Mengmens blijkt, kortom, een woord te zijn waarmee je allerlei kanten op kunt.
Inburgering van zo’n woord (in een van de genoemde betekenissen) wordt echter pas mogelijk als andere publicisten het overnemen. Dat is op dit moment nog niet gebeurd, althans niet op grote schaal (we vonden mengmens slechts terug in een bedenkelijke context op het weblog Jalta, in een stukje dat was geschreven naar aanleiding van de column van Duurvoort uit maart 2015).
Omdat Duurvoort als columnist van een grote krant gerekend mag worden tot de ‘spraakmakende gemeente’ kan ze door het woord te blijven gebruiken wel de kans vergroten dat het ooit wordt omarmd door anderen. Het is in elk geval een aantrekkelijk woord. Uit het oogpunt van klank en ritme (alliteratie én assonantie) beantwoordt het aan esthetische eigenschappen die samenstellingen aantrekkelijk kunnen maken, het is ook nog eens bondig en je kunt je vrij gemakkelijk wat voorstellen bij de betekenis ervan. Dat zijn allemaal potentiële succesfactoren voor een woord.
Geef een reactie