Al sinds oude tijden bestaan er helden in soorten en maten. Geloofshelden, krijgshelden, verzetshelden, volkshelden, zelfs pantoffelhelden. In de kunsten zijn er film-, roman-, strip-, theater- en toneelhelden. En op zee waren er zeehelden, zoals Piet Hein, J.P. Coen en Witte de With.
Die heten tegenwoordig zeeschuimers.
Maar gelukkig krijgen we er andere helden voor terug. Trouw schrijft vandaag over die wisseling van de wacht: ‘Er verdwijnen helden en er komen nieuwe helden bij.’ Want helden (ook voormalige) behouden hun historische belang, maar verliezen na verloop van tijd wel vaak hun voorbeeldfunctie: ‘We moeten leren beseffen dat veel helden goed waren in het een, maar soms ook fout in het ander. Rembrandt is een geroemd kunstenaar, maar hij liet ook zijn vriendin opsluiten.’
Et tu, Rembrandt?
Nieuwe helden die de plaats innemen van de helden die van hun voetstuk afgevallen zijn, zijn bijvoorbeeld cultuurhelden. Van Dale vermeldt cultuurheld sinds 2007 in de betekenis ‘iemand die de reputatie heeft een grote daad te hebben verricht, bv. een ontdekking of een uitvinding te hebben gedaan, of die een wapenfeit op zijn naam heeft’. Een lekker breed begrip dus.
In Trouw debuteert vandaag het woord kennisheld. Dat is een soort cultuurheld, maar dan op het gebied van (wetenschappelijke) kennis. Kamerlingh Onnes, Zernike, Jan en Niko Tinbergen – die zou je kennishelden kunnen noemen. Misschien krijgt de Groningse chemicus Ben Feringa zelfs weleens een standbeeld als kennisheld.
Een opvallender held in het artikel in Trouw is de slachtofferheld: ‘Slachtofferhelden hebben die status gekregen,’ schrijft de krant, ‘omdat zij als slachtoffer de belichaming werden van het leed in een bepaalde tijd of situatie, zoals een oorlog.’ Anne Frank is zo’n slachtofferheld.
Slachtofferheld is een onbekend woord, maar als taalvorm is dit woord niet nieuw. In 2012 werd het in de krant in een andere betekenis toegepast op staatssecretaris Fred Teeven, toen hij zich ‘als de voortrekker van méér rechten voor slachtoffers van misdrijven’ had geprofileerd (BN/DeStem, 2-3-2012).
De invulling die Trouw vandaag aan slachtofferheld geeft, is nieuw en daarom is slachtofferheld weliswaar geen nieuwe taalvorm, maar wel een nieuw begrip in de media. Op internet is het eerder wel al een paar keer gebruikt, onder andere ter typering van Doornroosje. Mogelijk is slachtofferheld geïnspireerd op de Engelse term victim-hero, die dankzij het koppelteken als een samenkoppeling lijkt te moeten worden geïnterpreteerd, vergelijkbaar met Nederlandse samenkoppelingen als dominee-dichter.
Toch is die interpretatie niet helemaal bevredigend. Een slachtofferheld is namelijk niet in de eerste plaats én held én slachtoffer, maar iemand die dankzij zijn of haar slachtofferschap heldenstatus heeft gekregen. Dus schrijven we dit woord als een echte samenstelling zonder koppelteken aaneen.
Geef een reactie