Stiefmoeder is een afleiding met het voorvoegsel stief-, dat eigenlijk ‘zonder bloedverwantschap’ betekent. Stief– wordt – soms in de variant stiep – al in de 13e eeuw aangetroffen in onze taal en is verwant met het Engelse voorvoegsel step-, zoals in stepfather en stepmother, en het Zweedse voorvoegsel styv-, zoals in styvdotter en styvsyster.
Stiefmoeder heeft naast een neutrale ook een uitgesproken negatieve betekenis gekregen. Behalve ‘tweede moeder’ wordt de stiefmoeder namelijk ook gestereotypeerd als ‘liefdeloze moeder’. Haar reputatie is ronduit slecht: de stereotiepe stiefmoeder is egoïstisch, liefdeloos en soms ronduit wreed.
De boze stiefmoeder is een bekend motief in sprookjes als Assepoester en Sneeuwwitje. Toch heeft de stiefmoeder de smet op haar imago niet meegekregen van sprookjesschrijvers als Charles Perrault en de gebroeders Grimm. Al veel eerder had de stiefmoeder een slechte reputatie. Zo moet rond 1600 de boze stiefmoeder al een gangbaar begrip zijn geweest. In 1604 schreef Carel van Mander in zijn Schilder-boeck over motieven uit de klassieke mythologie in termen van een ‘boose’ respectievelijk een ‘quade stiefmoeder’.
Er zijn allerlei freudiaanse duidingen van de stereotiepe boze stiefmoeder. Zo beschouwt het kind de stiefmoeder mogelijk als een natuurlijke concurrent met wie ze de genegenheid van de vader moet delen.
Hoe dan ook, het negatieve imago van de stiefmoeder is dermate aan het woord stiefmoeder gaan kleven, dat er naarstig gezocht wordt naar alternatieve namen, zoals meemoeder, bonusmoeder en plusmama.
Michel
De alternatieven klinken véél slechter dan het woord ‘stiefmoeder’. ‘Plusmama’ bijvoorbeeld, bestaan er dan ‘minmama’s’? Verschrikkelijk hoe sommigen – ook zelfverklaarde progressievelingen – met de taal omspringen. Aan ideologie onderworpen taal – of het nu rechtse of linkse ideologie is – zou alarmbellen moeten doen rinkelen. Dezer dagen valt het op hoe taalideologen zich de taal toeëigenen (ook al veroordelen ze wat zij noemen ‘culturele toeëigening’), door het gebruik van ‘wit’ op te dringen, daar waar het ‘blank’ moet zijn, en impliciet degenen die de taal correct gebruiken, te beschuldigen van kolonialisme en racisme. Het is hun recht, maar er komt verrassend weinig weerwerk uit de culturele en intellectuele wereld tegen.