Vandaag wordt Kuifje (de stripfiguur van Hergé) negentig en ter ere daarvan laat het Algemeen Dagblad een Kuifje-liefhebber aan het woord. Die brengt natuurlijk ook even de taal van Kuifje ter sprake. De liefhebber steekt in dat verband vooral de loftrompet over het personage Kapitein Haddock en diens ‘creatieve manier van schelden’. Over hem zegt hij:
Hij heeft natuurlijk de gevleugelde woorden ‘duizend bommen en granaten’ aan onze taal toegevoegd.
Is dat waar?
Van Dale vermeldt duizend bommen en granaten! bij zowel het lemma bom als granaat en verklaart deze uitdrukking als volgt:
Gewoonlijk grappig bedoelde krachtterm (de meestgebruikte krachtterm van kapitein Haddock uit de Kuifje-strip)
De eerste Kuifje-strip verscheen weliswaar op 10 januari 1928, dus 90 jaar geleden, maar uitsluitend in het Frans. De eerste Kuifje-strip in het Nederlands verscheen pas eind 1940 in de Belgische krant Het Laatste Nieuws. Kuifje heette toen zelfs nog geen Kuifje, maar – net als in het Frans – Tintin.
Als het waar is dat Kapitein Haddock onze woordenschat uitgebreid heeft met duizend bommen en granaten! kan die uitdrukking niet vóór 1940 bekend zijn geweest. Dat is echter wél het geval. De oudste bron in de historische krantendatabank Delpher is de Javasche courant van 12 januari 1842. In een uit het Frans vertaald feuilleton zegt iemand tegen een generaal die weigert te vluchten voor zijn vijanden:
Maar bij God, duizend bommen en granaten, ik wil niet dat zij u ter dood brengen. Terwijl hij dit zegt, neemt Boudier den generaal, met deken en lakens, in zijne gespierde armen op, even als een kind in een pak, werpt hem op zijn schouder en snelt met hem de trappen af.
De uitdrukking gaat mogelijk terug op de versterking bij duizend bommen en granaten zweren (een militaire variant van bij alles wat heilig is zweren, die al aan het begin van de 19e eeuw is aangetroffen.
De krachtterm duizend bommen en granaten! is dus niet door Kapitain Haddock in de Kuifje-strip in onze taal geïntroduceerd. Er waren in de 19e eeuw zelfs al varianten in omloop, zoals duizend bommen en kanonnen! honderd bommen en kanonnen! en simpelweg duizend bommen! (mogelijk is dat de oudste variant en hebben we de uitdrukking dus aan het Frans ontleend: mille bombes!). De uitdrukking is in het pre-Kuifje-tijdperk onder meer aangetroffen in een kinderboek over Dik Trom (1899):
‘Rikketik, rikketik, rikketik!’
‘Duizend bommen en granaten!’ riep Flipsen, die vroeger in dienst was geweest. ‘Daar heb-je dat getik al weer! Vrouw, ga eens kijken, of er ook iemand is.’
De krachtterm is verder te vinden in de roman Meneer Vissers hellevaart (1936) van Simon Vestdijk:
Duizend bommen en granaten, wat een bleekscheten! Hebben jullie wel eens kruit en lood geroken, jongens? Vooruit, gadverdamme, met de stormpas naar boven, neemt de citadel, rijg ze d’r aan en trap ze d’r af, draai de bajonet in hun darmen om!
Ere wie ere toekomt: in het naoorlogse Nederland is de oude krachtterm duizend bommen en granaten! wel nieuw leven ingeblazen door de Kuifje-strip en heeft deze krachtterm meteen een wat minder serieuze lading gekregen.
Geef een reactie