Van spaarbankboekje tot sharialening

Onlangs schreef de NOS over halalhypotheken. Daarin werd het woord Murabahaconstructie gebruikt.

In juni 2006 schreef ik in het tijdschrift Onze Taal een artikel over diverse  recentelijk geïmporteerde geldzaken. Daarin gaat het ook over murabah.

(De complete tekst van het artikel kun je onder het plaatje in normale letters lezen).

Van spaarbankboekje tot sharialening

Geldzaken zijn ook niet meer wat ze geweest zijn. Zo maakte het aloude spaarbankboekje de afgelopen jaren definitief plaats voor een internetrekening, terwijl de oude vertrouwde lineaire hypotheek concurrentie kreeg van beleggings-, groei- en klimaathypotheken. Ook op het gebied van beleggen waren er allerlei vernieuwingen, die leidden tot een forse aanwas van nieuwe woorden.

Couponnetjesknippers die alleen in eigen land in fondsen belegden, hebben plaatsgemaakt voor flitsbeleggers die wereldwijd opereren met opties, turbo’s, sprinters en andere afgeleide producten en namen. Van de financiële termen die de afgelopen vijftig jaar zijn ontstaan, hebben we er vele opvallend genoeg niet te danken aan de internationale wereld van het grote geld, maar aan de multiculturalisering van onze samenleving.

Sharia

Zo brachten Surinamers in de jaren zeventig het ‘kasmonisysteem’ mee naar Nederland, een kleinschalig en informeel geldstelsel dat klanten de mogelijkheid biedt te sparen en te lenen. Mogelijk dateert het kasmonisysteem uit de tijd van de slavernij. Het steunt niet op bankiers, maar wordt gedragen door kasvrouwen: gewone vrouwen die een spaarkas beheren en daaruit kredieten verstrekken. Het woord kasmonisysteem komt uit het Sranantongo en vormt een combinatie van het Nederlandse woord kas (‘spaarkas’) en een verbastering van het Engelse woord money (‘geld’).

Maar misschien bekender zijn de financierings- en beleggingsconstructies die voortkomen uit de sharia, de islamitische wetgeving, die een beproefd smeermiddel in het westerse geldwezen verbiedt: rente. Het idee van ‘riba’, de Arabische term voor ‘(verbod op) rente’, berust op de gedachte dat het wel zo eerlijk is als de geldverstrekker alleen maar op zijn investering mag verdienen als hij ook ondernemersrisico draagt.

Door het renteverbod zijn westerse hypotheken en kredieten geen optie voor traditionele moslims. In de islamitische wereld bestaan er allerlei alternatieve constructies waarmee moslims ook gewoon huizen kunnen kopen en hun vermogen voor zich kunnen laten werken. De namen daarvoor beginnen inmiddels ook door te sijpelen in het Nederlands. Zo lezen we nu en dan in de krant over ‘murabaha’. Dat is een vorm van financiering waarbij de bank een zaak koopt en voor een vooraf overeengekomen, hoger bedrag meteen doorverkoopt aan de klant. Een winstopslag of ‘service fee’ vervangt in dit geval de rente.

Een andere vorm van financiering die volgens de sharia acceptabel is, heet met een Arabisch leenwoord ‘mudaraba’. Daarbij ‘leent’ de islamitische bank geld aan een klant, waarvoor deze geen rente betaalt maar – gedurende de looptijd van de lening – jaarlijks een deel van de winst afdraagt. Bij een verliessituatie deelt de bank overigens ook in het verlies.

Halalhypotheek

Omdat financiële producten waarbij de investeerder risico draagt, toegestaan zijn volgens de sharia, zijn aandelenbeleggingen wel ‘halal’ (‘rein’), zolang er niet belegd wordt in industrieën die goederen produceren of verwerken die ‘haram’ (‘onrein’) zijn, zoals alcohol, varkensvlees en pornografie. Dit zogeheten ‘islamitisch beleggen’ wordt tegenwoordig soms gelijkgesteld aan een vorm van beleggen die ook onder westerlingen populair is: ‘ethisch beleggen’.

In 2000 beginnen allerlei nieuwe financiële termen uit de islamitische wereld in Nederlandse kranten en tijdschriften op te duiken. Daarin volgen we overigens media in de ons omringende landen, zoals Zwitserland en Frankrijk, waar dat eind jaren negentig al het geval was. Toch is het de vraag of Arabische leenwoorden als murabaha en mudaraba blijvend onze taal komen verrijken. Banken – ook westerse banken – verdiepen zich dus weliswaar steeds meer in de vraag naar murabahaconstructies en vormen van mudarabafinanciering, maar gebruiken daarbij niet de Arabische termen. En ook de media lijken deze woorden niet van harte te omarmen. Zij gebruiken liever min of meer vertrouwde termen als ze over deze vormen van financiering schrijven. Daaraan hebben we te danken dat half-Arabische woorden als halalhypotheek en sharialening inmiddels zó normaal zijn geworden dat ze gewoon in het woordenboek staan.