ranja met een rietje

‘Er zijn nogal wat voormalig leuke dingen die sinds kort in een kwaad daglicht staan, zoals ironie, ontbijtspek, eruditie, terloopse seks, ranja met een rietje (plasticsoep!) en het maken van verre vliegreizen’, schreef Sylvia Witteman een paar maanden geleden in haar column in De Volkskrant. De kans is groot dat veel lezers bij het zien van de woordgroep ranja met een rietje automatisch een paar muzieknoten hoorden:

Zij dronk ranja met een rietje, mijn Sofietje, op een Amsterdams terras.

De gisteren overleden zanger Johnny Lion (pseudoniem van John van Leeuwarden, 1941-2019) scoorde daar in 1965 een hit mee, die vervolgens een ware klassieker in de Nederlandstalige muziekgeschiedenis zou worden. Het nummer was een bewerking door tekstdichter Gerrit den Braber van het Zweedse nummer Fröken Fräken van Thore Skogman.

Hoewel we bij ranja met een rietje nu meteen aan de hit van Johnny Lion moeten denken en de uitdrukking ontegenzeggelijk door het nummer Sophietje is gepopulariseerd, is deze uitdrukking geen vondst van het duo Den Braber/Johnny Lion. Al midden jaren twintig was er een ‘vermakelijke klucht voor de jeugd’, waarin een van de taferelen de titel ‘Ranja met een rietje’ had. In cafés en andere uitspanningen kon je destijds namelijk ‘ranja met een rietje’ bestellen

Het woord ranja zelf is nog wat ouder. Volgens Van Dale is ranja tussen 1926 en 1950 courant geworden als verbastering van het Franse woord orangeade. Dat laatste zal wel juist zijn, maar het woord is wel al wat eerder ontstaan. Zo komt het woord al – tussen de limonades – voor op een menukaart uit 1903 van ‘restaurateur J. Peterse te Tilburg’.

Hoewel we ranja met een rietje niet op het conto van Den Braber/Lion kunnen zetten, is duidelijk dat Lions hit er wel voor gezorgd heeft dat deze uitdrukking is gebleven. Als er tegenwoordig in de media naar ranja met een rietje wordt verwezen, is Sophietje (ook in de spelling Sofietje) namelijk vaak in de buurt. Zo schreef De Telegraaf in 2010 over ouderen in een verzorgingshuis:

Je bent vergeetachtig, eenzaam, verward en op ‘t hoogtepunt van de dag krijg je als een overjarige Sophietje ranja met een rietje.

En het Limburgs Dagblad verwijst naar het nummer als de krant in 2014 het Limburgs volkslied becommentarieert:

Net als bij Sophietje en het wat stoutere Macarena is de tekst een en al zoetsappigheid. De sfeer van ranja met een rietje en opwaaiende zomerjurkjes. Lekker om bij te `chillen’ en te luisteren naar het nachtegaaltje dat zingt in het bronsgroen eikenhout.

Ten slotte willen we natuurlijk ook nog weten wie Sophietje was. Dat was Sophie van Kleef, destijds een beroemd model en tevens (tot 1969) de partner van Johnny Lion en wier portret zelfs deel uitmaakt van het Geheugen van Nederland.