Je kunt van alles over FvD-voorman Thierry Baudet zeggen, maar hij zorgt er in elk geval wel geregeld voor dat we met z’n allen een nieuw woord leren. Nu weer septentrionaal, dat het inmiddels omstreden woord boreaal moet vervangen.
Septentrionaal betekent noordelijk, maar in de krantendatabank van de afgelopen 25 jaar tref je het woord nauwelijks aan. Alleen de verbogen vorm septentrionale levert hits op in LexisNexis. In totaal zijn er 46 bronnen. Een groot deel daarvan (22 hits) betreft de naam van de Grieks-Latijnse vertaalwedstrijd Certamen Septentrionale, verder treffen we het woord aan in de plantnaam Aconitum septentriale, in de boektitel Amérique septentionale en in ruim 20 Franstalige krantenteksten uit België, zoals in de Franstalige versie van de financieel-economische nieuwsbron Tijd. Die krant schrijft bijvoorbeeld over de effectenbeurs OMX, die ‘une strategie offensive en Europe septentrionale’ heeft uitgestippeld om de beurzen van ‘Copenhague, Stockholm, Helsinki, Reykjavik, Riga, Tallinn et Vilnius’ te integreren. Let wel, op basis hiervan kunnen we stellen dat ‘l’Europe septentrionale onverdachte Fransemensentaal is voor de noordelijke of noordse landen.
Uit LexisNexis maken we dus op dat het woord septentrionaal is de afgelopen 25 jaar in geen enkele Nederlandstalige nieuwsbron in een vrije context werd gebruikt. Geen wonder dat het woord niet in de Dikke Van Dale staat. Opmerkelijker is dat het woord wel in het woordenboek Hedendaags Nederlands staat. Of komt dat doordat dat woordenboek de basis is van de grote vertaalwoordenboeken Frans, Engels en Spaans? Want in het Engels, Frans en Spaans is septentrional een normaal woord.
Septentrionaal moet in de 17de eeuw trouwens ook in óns taalgebied in omloop zijn geweest. Zo staat in een oud woordenboek, Een bloemhof van allerley lieflijkheyd sonder verdriethet (1668) van Adriaan Koerbagh, het lemma septentrionaale-wind, dat verklaard wordt als:
de noortsewind, of nortsewind, dat is, een straffe of guurewind, en is die wind dewelke van het Nortse gewest des waereld wayt, ’t welk gelegen is tegen over het Suyter of soeter gewest des waerelds. De wind die van het Suyter gewest wayt word genoemt de Suytewind, of soetewind, dat is, angenamewind, die van der Sonnen opgang wayt, word genoemt de oostewind of hoogstewind, om datse van dat gewest wayt daar de Son na sijn hoogste toegaat. De wind die van der Sonnen ondergang wayt wort genoemt de Westewint, of Wegstewint, om datse van der Sonnen weggang wayt.
Waarschijnlijk is het woord septentrionaal via het Frans in onze taal terechtgekomen, maar het gaat terug op de Latijnse vorm septemtrionalis (noordelijk), dat een afleiding is van septemtrio (het noorden). De Romeinen noemden het noorden naar de Septem Triones (letterlijk: de zeven ploegossen), wat destijds een bekende metafoor voor het sterrenbeeld Grote Beer was, dat op zijn beurt de noorderhemel typeert.
Na Baudets introductie van het woord septentrionaal brandde op Twitter onder meer Baudet-criticus Leo Lucassen los:
‘Septentrionaal’ behoort (net als ‘boreaal’) tot hetzelfde verhullende extreem-rechtse gedachtegoed, met als ideaal een blank Europa.
Volgens hem is septentrionaal dus net zo’n hondenfluitje (‘bedekte toespeling die alleen door insiders wordt begrepen’, aldus Van Dale) als boreaal.
Het zou zomaar kunnen. Maar het zou óók zomaar kunnen van niet.
We weten inmiddels dat Baudet zijn inspiratie bij Baudelaire vandaan haalt. Ook deze Franse dichter bediende zich al van het woord septentrional. In een kritiek over een boek van zijn collega Pétrus Borel heeft Baudelaire het over ‘scènes du début, où est peinte l’ivrognerie sauvage et septentrionale du père de l’héroïne’.
Een andere gediplomeerde Baudet-criticus, Miko Flohr, stelt dat Le Pen in 2009 het woord septentrional ook al eens in de mond genomen heeft. Hij concludeert dat Baudet ‘naar ziejewelfascisme-ophef [blijft] hengelen, ofwel oorverdovende hondenfluitjes lanceren over zijn diepste zieleroerselen’. Voor een wetenschapper vind ik dat een vrij speculatieve conclusie, zeker omdat septentrional in het Frans zo’n doodgewoon woord is, dat het zelfs in het weerbericht wordt gebruikt.
Zelf zou ik terughoudend zijn met zulke conclusies over het eventuele hondenfluitjesgehalte van het woord septentrionaal. Mijn bezwaar daartegen is dat je – als wetenschapper – niet zomaar conclusies kunt trekken na een minuutje googelen. Op basis van een paar minuten googelen kun je namelijk óók een verband zien tussen Baudet en Baudelaire (met wie Baudet de eerste vijf letters van zijn achternaam deelt), de Grote Beer (Beer met de b van Baudet en Baudelaire) en die Bloemhof (hé, alweer een B) van allerley lieflijkheyd sonder verdriet, de oudste Nederlandse bron (nóg zo’n woord dat met een b begint) van het woord septentrionaal.
Eerlijk gezegd denk ik weleens dat de dandyeske Baudet veeleer met sardonisch genoegen met iets heel ánders bezig is als hij die moeilijke woorden gebruikt: épater le bourgeois, d.w.z. de nette (in dit geval linkse) burgerman stangen.
Hoe dan ook, septentrionaal zal nu binnenkort ook wel in ons weerbericht doordringen, althans als er weer eens een gure noordenwind opsteekt, pardon, een septentrionale wind.
Definitie
septentrionaal (bijvoeglijk naamwoord) noordelijk: septentrionale wind, noordenwind, ontleend aan Latijn septemtrionalis (noordelijk), dat een afleiding is van septemtrio (het noorden); de Romeinen noemden het noorden naar de Septem Triones (letterlijk: de zeven ploegossen), destijds een bekende metafoor voor het sterrenbeeld Grote Beer, dat de noorderhemel typeert
Vond u dit artikel interessant? Sponsor de Taalbank dan veilig via Ideal of Paypal!
Geef een reactie