samenzwever

De VPRO-gids kondigt voor aanstaande zondag de uitzending van de documentaire Samenzwevers aan:

In haar nieuwe documentaire ‘Samenzwevers?’ probeert Sunny Bergman te achterhalen waarom mensen uit de spirituele gemeenschap steeds vaker extreemrechts gedachtegoed aanhangen.

Zo maakt samenzwever zijn mediadebuut, geheel in lijn met een woord dat ruim een maand geleden in de Volkskrant debuteerde: samenzweving.

Dat woord blijkt (door de Belgische Marie Meeusen) te zijn bedacht als vertaling van de Engelse term conspirituality:

De coronacrisis lijkt conspiritual-denken aangewakkerd, wat strookt met onderzoek waaruit blijkt dat een verlies van controle en gevoelens van onzekerheid de hang naar complotdenken en spiritualiteit kan doen toenemen. In spirituele kringen is hierdoor de afgelopen maanden onrust ontstaan. Reikicoach en schrijver Marie Meeusen vertaalde ‘conspirituality’ als ‘samenzweving’. (3 april 2021)

Samenzweving is in morfologisch opzicht net zo’n woord als conspirituality, dat een porte-manteauwoord is van conspiracy (samenzwering) en spirituality (spiritualiteit, in dit geval: al het ‘zweverige’ dat te maken heeft met religie, transcendentie en metafysica), Samenzweving is op vergelijkbare manier gevormd, als porte-manteauwoord van samenzwering en zweving.

Interessant is de associatie – die de VPRO-gids in navolging van Bergman legt – van spiritualiteit en extreemrechts, want die associatie ligt niet vanzelf in samenzweving. Het Volkskrant-artikel gaat dan ook nog wat neutraler uit van de vraag:

Zijn mensen met een hang naar spiritualiteit specifiek vatbaar voor complotdenken?

Weliswaar wordt in de Volkskrant eveneens een verband gelegd met het rechtse complotdenken rond QAnon, maar welbeschouwd staat spiritualiteit los van politieke voorkeur. Iedereen kent in zijn omgeving juist vast ook wel linkse mensen (zweefkezen en zweefteven – die woorden staan al in Van Dale) die denken dat het grootkapitaal en de World Economic Forum tegen de gewone burger samenzweren.

Hoe dan ook, alleen al door de associatie met extreemrechts hebben samenzweving en samenzwever een negatieve bijklank. Kijken we naar het Engelse origineel, dan blijkt conspirituality niet zozeer een politiek beladen term te zijn, als wel een beladen term doordat complotdenkers – of ze nou links of rechts zijn – altijd in een kwaad daglicht staan.

Vanuit dat perspectief is de tekst in de VPRO-gids, waarin samenzwevers als extreemrechts worden geïdentificeerd misschien wat tendentieus. Een apolitieke duiding van de samenzwevende wappies doet meer recht aan het fenomeen en brengt de ernst van (rechtse en linkse) desinformatieverspreiding beter onder de aandacht.

Definitie

samenzwever (de, -s) spiritueel ingestelde oftewel zweverige persoon die gevoelig is voor (in politiek opzicht veelal rechtse) samenzweringstheorieën, als vertaling van Engels conspiritualist gevormd als porte-manteauwoord van samenzwering en zwever