In tijden dat de overheid de burger op alle fronten gaat controleren en in reactie daarop ook de Orwelliaanse gedachtepolitie in krantenberichten en artikelen opduikt, wordt geregeld het spreekwoord de gedachten zijn vrij aangehaald. Dat de gedachten vrij zijn, is een gedachte die in de Nederlandse literatuur sinds de 19e eeuw geregeld opduikt. Zo schreef Conrad Busken Huet in 1859:
Gedachten zijn vrij. Gaarne hebt gy uwe eigene denkbeelden, uwe eigenaardige denkwijze, uwe persoonlijke meening.
Soms wordt dit spreekwoord gepresenteerd als een vertaling van Die gedanken sind frei, de beginregel van een vroeg-19e-eeuws lied van een anonieme tekstdichter. In werkelijkheid is het spreekwoord echter veel ouder. In de Proverbia Gallico-Flandrica (1568) noteerde de spreukenverzamelaar Frans Goethals:
‘Tghepeins is vry, ten gheeft gheenen tol’.
Daaruit ontwikkelde zich in het Nederlands het spreekwoord gedachten zijn tolvrij, dat de Dikke Van Dale verklaart als ‘je mag denken wat je wilt’.
Aangezien in de ons omringende talen vergelijkbare spreekwoorden gangbaar zijn (les pensées sont libres; Gedanken sind zollfrei; thoughts are toll-free), ligt het voor de hand te veronderstellen dat het spreekwoord een klassieke oorsprong heeft. Dat is inderdaad het geval. Cicero schreef in het Latijn: liberae sunt nostrae cogitationes. Eigenlijk betekent dit dat onze fantasie geen grenzen kent, maar het is in de westerse talen een zedenspreuk geworden ter bestrijding van alles en iedereen die de vrijheid van gedachten van de mens wil inperken.
Geef een reactie