Gisteren kreeg Willem Holleeder in het proces tegen hem het laatste woord. Hij greep die gelegenheid aan om de geloofwaardigheid van zijn zus Astrid, een van de belangrijkste getuigen tegen hem, te ondermijnen:
Ik ken Astrid zo oud als ze is. De ervaringen met haar zijn dat ze een spin in haar hoofd heeft. Dat spinnegedrag heeft ze haar hele leven gehad. In de Jordaan bedoelen we daarmee dat ze iets in haar hoofd heeft, ze is wappie. Ik heb geen witte jas aan, maar ze heeft iets bijzonders.
Een spin in je hoofd hebben is geen alledaagse uitdrukking, Het Woordenboek der Nederlandsche taal kent deze uitdrukking niet en ook de Dikke Van Dale geeft er geen beschrijving van. Inez van Eijk heeft de uitdrukking wel opgetekend in haar boek over ‘gelijkhebbers, afhouders, dijenkletsers en andere uitdrukkingen uit de Nederlandse taal’ getiteld Als m’n tante een snor had. Ze noteert tussen beter gek gepraat dan gek gedaan en vroeg wijs, vroeg zot de uitspraak Hij heeft een spin in zijn hoofd.
Andere schriftelijke bronnen waarin deze uitdrukking wordt aangetroffen, zijn zeldzaam. Op GeenStijl vonden we in 2012 het commentaar ‘Sterkte met die spin in je kop,wereldvreemde leip’ en in 2003 schreef Dagblad Tubantia over een schizofrene potloodventer:
Zelf denkt-ie dat er een spin in zijn hoofd is gekropen.
Ook schrijver Willem Frederik Hermans lijkt naar de uitdrukking te verwijzen in zijn essaybundel Scheppend nihilisme:
Hier heb je dus weer zo’n man die met een soort spin in zijn kop rondloopt en van dolle verblinding niet meer weet wat hij moet schrijven.
Holleeder kan dus best gelijk hebben dat de uitdrukking in de Jordanese spreektaal gangbaar is.
Een van de vroegste vindplaatsen is het heldendicht Simson de Tweede, dat vlak na de Tweede Wereldoorlog uit het Jiddisch vertaald en bewerkt werd door Leo Fuks en Gerard den Brabander. Daarin staan de versregels:
Mijn vader de Khan heeft een spin in zijn hoofd,
die heeft hem van zijn verstand beroofd.
Zou dit wellicht de bron van de uitdrukking kunnen zijn? Update: De anekdote in deze versregels sluit aan bij een motief in oude Europese sprookjes over de spin die via het oor naar de hersenen kruipt en de mens gek maakt. In 2013 noemde de Duitse etnoloog Bernd Rieken dit een archaïsche universele angst van de mens:
Umgangssprachlich bedeutet es ja, dass, wenn jemand spinnt oder spintisiert, dass er verrückt wird. Es gibt aber Erzählungen aus der europäischen Überlieferung, die das sehr wörtlich nehmen. Dann gibt es die sogenannte Gehirnspinne, die ins Ohr des Menschen kriecht, sich dann weiter ins Gehirn hineinbohrt und den Menschen dann verrückt werden lässt.*
We kunnen de oorsprong van een spin in je hoofd hebben wellicht ook zoeken bij het werkwoord spinnen, waarvan trouwens ook ons woord hersenspinsel is afgeleid. Volgens het Woordenboek der Nederlandsche taal wordt of werd dat in West-Vlaanderen gebruikt in de betekenis ‘onnozele praat verkopen’, die overigens aansluit bij het Duitse werkwoord spinnen: onzin verkopen, bazelen, fantaseren, zwammen. Du spinnst ja! (je bent niet goed snik).
Definitie
een spin in je hoofd hebben (uitdrukking) van je verstand beroofd zijn, gek zijn, ze niet alle zeven op een rijtje hebben
Voetnoot:
* https://www.deutschlandfunk.de/netzgespinste-eine-kleine-kulturgeschichte-der-spinne-pdf.media.dc8082f3318ec3a676a52aa13666b2c1.pdfVond u dit artikel interessant? Sponsor de Taalbank dan veilig via Ideal of Paypal!
Geef een reactie