‘Smartlapsenior snakt naar symfonische rock’ staat vandaag in de Telegraaf-column van Marcel Peereboom Voller. Of beter gezegd: het woord staat níét in zijn column, maar in een ‘citaat’ dat zogenaamd aan die column is ontleend. Ook synoniemen als smartlapbejaarde of smartlapoudere zoek je tevergeefs in de column. Als lezers moeten we het doen met de losse woorden senioren (in verzorgingshuizen) en smartlap.
Smartlapsenior maakt vandaag dus zijn mediadebuut in een zin zonder veel context en toch snappen we als lezers meteen wat het woord ongeveer betekent: een senior die smartlappen zingt of die van smartlappen houdt. Smartlapsenior is dan ook een zogeheten doorzichtige samenstelling, te vergelijken met de woorden – we verzinnen er een paar – als postzegelsenior, rocksenior, discobejaarde en tango-oudere.
Geregeld worden zulke gelegenheidswoorden ter redactie van de Dikke Van Dale gemeld als taalverrijkingen voor het woordenboek en als kandidaten voor de Woord van het Jaar-verkiezing. Toch is de kans dat zo’n woord in het papieren woordenboek wordt beschreven kleiner dan dat er morgen een ufo met groene Marsmannen in de Flevopolder landt. Gelegenheidswoorden worden – zoals het woord al zegt – bedacht voor een specifieke gelegenheid en pas als zo’n woord een terugkerend begrip wordt met een specifieke betekenis – bijvoorbeeld omdat het een bepaalde problematiek benoemt, denk aan het woord hangouderen – komt het los te staan van een specifieke gelegenheid of aanleiding en kan het op den duur ook zonder context worden gebruikt. Pas dan wordt het een jong woord op weg naar het woordenboek (waarop het nog altijd verloren kan lopen).
Dat wil niet zeggen dat gelegenheidswoorden oninteressant zijn. Integendeel. In feite laten juist gelegenheidswoorden heel mooi zien hoe democratisch onze woordenschat is, want ze bewijzen dat iedereen die vertrouwd is met onze woordvormingsregels – en dat zijn alle min of meer ervaren moedertaalsprekers – in staat is naar believen woorden te vormen, die soms juist door hun immanente vergankelijkheid kunnen uitblinken in schoonheid.
Het mooie van gelegenheidswoorden is bovendien dat de betekenis ervan nog vrijwel oningevuld is, waardoor je als beschrijver ervan naar hartenlust je creativiteit in de definitie kwijt kunt.
Definitie
smartlapsenior (de, -en) oudere met een voorliefde voor smartlappen, m.n. voor smartlappen uit de oude doos waarvan hij of zij zich de melodie of tekst herinnert, waardoor hij het lied kan meezingen of -neuriën, zelfs als de zanger geen smartlap in de oorspronkelijke betekenis van dat woord, namelijk een lap waarop de liedtekst staat, aan zijn publiek toont
Geef een reactie