Sinds 1970 is ‘Lux et Libertas’ (licht en vrijheid) het devies van NRC Handelsblad, maar de laatste tijd biedt de krant opvallend vaak een podium aan mensen die een eind willen maken aan bepaalde woorden of bepaald taalgebruik. Zo wil een zekere Robbert Wigt in NRC Next van vandaag het gebruik van het woord populisme uitbannen: ‘Gebruik de aanduiding ‘populisme’ maar liever helemaal niet meer’.
Dat mag hij vinden natuurlijk, maar merkwaardig is dat hij zijn betoog baseert op Van Dale. Niet zomaar op Van Dale, nee, op ‘de Van Dale’ zoals hij schrijft: ‘Aanvankelijk kende ik het woord als een negatieve aanduiding voor retoriek waarin mensen naar de mond gepraat worden door iemand die zelf beter weet. In de Van Dale heeft het ook nog die connotatie: „(minachtend) neiging zich te richten naar de massa van de bevolking.”’
Maar over welke Van Dale hebben we het dan? Als journalisten en wetenschappers het over ‘de Van Dale’ hebben, hebben ze het doorgaans over de Dikke Van Dale. Zo niet Robbert Wigt. Want in de Dikke Van Dale heeft populisme niet één betekenis (de door Wigt aangehaalde), maar drie betekenissen:
Wigt verwijst dus naar ‘de Van Dale’, waarmee hij de suggestie wekt te verwijzen naar de enige echte Dikke, maar intussen stelt hij zich tevreden met de summiere uitleg van het begrip populisme die gegeven wordt in het gratis woordenboek op de website van Van Dale. Het is dan ook geen wonder dat hij schrijft: ‘Populisme: ik heb inmiddels geen idee meer wat het betekent.’
Robbert Wigt
Ook in de Dikke Van Dale staan alleen al drie niet mis te verstane (dis)kwalificerende omschrijvingen. Maar de enige echte, bijna populistische kwalificatie is wel daar terug te vinden, waar deze Ton mijn naam doet voorafgaan met het toevoegsel “een zekere” om kennelijk hem moverende redenen, die vervolgens niet worden onderbouwd…
Ton den Boon
Interessant, meneer Wigt: in uw NRC-stuk schrijft u het woord populisme ´maar liever helemaal niet meer´ te willen gebruiken. En in uw reactie verwijt u mij eh … populisme? Is dit een hoger soort humor? Of is het een gevalletje ordinaire inconsistentie en zit het woord ‘populisme’ zo ingebakken in uw systeem dat u het wel moet gebruiken, ook al wilt u het afschaffen?
Hoe dan ook, mijn artikeltje gaat niet over uw betoog om het woord populisme af te schaffen. Ik schrijf: ‘dat mag hij vinden natuurlijk’. Nee, mijn artikeltje gaat over uw gebruik van de term ´de Van Dale´. Journalisten, columnisten, commentatoren, zelfs middelbareschoolkinderen bedoelen met ‘de Van Dale’ gewoonlijk de Dikke Van Dale zelf. U bedoelt daar kennelijk het gratis elektronisch woordenboek mee. Dat is – en dat is mijn punt – hoogst ongebruikelijk.
Bij die zin over ‘(dis)kwalificerende omschrijvingen’ van het woord populisme in de Dikke Van Dale raakt u mij kwijt. Wat zou een woordenboek anders doet dan geobjectiveerde ‘omschrijvingen’ over de woordbetekenis geven, terwijl de eventueel begeleidende labels een nadere ‘kwalificatie’ geven die berust op de oordelen van de taalgemeenschap over een woord of het gebruik daarvan nader in kaart brengen?
De mij ‘moverende redenen’, ten slotte, om uw naam vooraf te laten gaan door ‘een zekere’ zijn heel simpel: u bent geen medewerker van NRC, u bent geen bekende deelnemer aan het discours over het woord populisme, u bent – bij mijn weten en volgens Google – zelfs geen bekende Nederlander; kortom, ik introduceer u als ‘een zekere die-en-die’. Misschien moet u de Dikke Van Dale maar eens aanschaffen. Daarin staat dat ‘een zekere’ gewoonlijk gebruikt wordt ‘ter onbepaalde aanduiding van een persoon, zaak of kwaliteit , die men niet nader kan of wil benoemen’. Dat ik u ‘een zekere X’ is dus geen teentjestrapperij, maar een doodgewone introductie.
F.A. Suwijn
Niettemin is “populisme” een problematisch woord. Dat op 1/2 juni 2018 de “Linkspopulist Andrés Manuel López Obrador”, zoals de NZZ dat noemt, tot President van Mexico is verkozen, zegt in het woord “linkspopulist” meer over de waardering van de NZZ-journalist dan over het gegeven dat Obrador “links” is, of zou zijn.