Het is vandaag de eerste Nederlandse Dag van de Dwangstoornis. Het is dan ook geen toeval dat het woord ontdwangen zijn debuut maakt in de Nederlandse taal. Zowel Trouw als het Reformatorisch Dagblad plaatst vandaag een interview met psychiater Menno Oosterhoff, die veel patiënten met een dwangstoornis behandeld heeft.
Het is tevens een coming-out, want de psychiater zelf blijkt eveneens een dwangstoornis te hebben: ‘Ik probeer op een obsessieve manier het overzicht te bewaren en niets te vergeten.’ Dat maakt in elk geval dat hij goed kan invoelen wat zijn patiënten doormaken, al is de dwangstoornis bij hem, in tegenstelling tot bij veel van zijn patiënten, ‘niet invaliderend en ontwrichtend’ en leidt ze ‘gelukkig niet tot disfunctioneren in mijn werk.’ Misschien wel integendeel: ‘Het helpt hen dat ik als psychiater mijn dwangstoornis ook niet volledig de baas ben’, zegt hij in het interview in het Reformatorisch Dagblad. Ook hij trekt zich soms even terug ‘om te ontdwangen’. In Trouw licht hij dat werkwoord toe: ‘over een onaf gevoel heenstappen.’
Een dwangmatige gedachte loslaten, dat is de associatie die je als lezer (en leek) krijgt bij het werkwoord ontdwangen. Ontdwangen is een woord vergelijkbaar met bijvoorbeeld onthaasten en ontspullen. Het is met het ontkennende voorvoegsel ont– en het werkwoordenvormende achtervoegsel –en afgeleid van een zelfstandig naamwoord, in dit geval dwang. Dit woordvormingsprocedé is vrij banaal in het Nederlands en vanuit dat perspectief is ontdwangen geen bijzonder woord. Anderzijds hebben zulke werkwoorden (denk aan onthaasten en ontspullen) soms wel de neiging een begrip te worden en daarom moeten ze toch worden gesignaleerd.
Moeten, ja. Want ‘iedereen heeft wel een klein beetje dwang: niet op de nerven van straattegels staan, twintig keer de naam van de bushalte opzoeken, alinea’s niet langer dan vier regels maken, bij het traplopen één trede overslaan’ (Trouw). En zo zeggen wíj altijd maar: een dag geen nieuw woord genoteerd is een dag niet geleefd.
Ongeveer 2 à 3 procent van de bevolking schijnt last te hebben van dwang. Als bij hen het ontdwangen aanslaat, zou dat werkwoord zomaar eens een begrip kunnen worden.
Menno Oosterhoff
Oorspronkelijk gebruikte ik ontdwangen voor pogen om over een gevoel van onafheid heen te stappen. In de praktijk komt van dat voornemen niet altijd iets terecht en wordt toch geprobeerd alsnog afheid te bereiken, wat in feite een dwanghandeling is, ook wel dwangen genoemd.
Ontdwangen is dus ook gaan betekenen van de obsessieve onrust af te komen in algemene zin.. Hetzij door los te laten hetzij door te dwangen.
Ik zal proberen het gebruik van het woord toch te beperken voor ontdwangen in strikte zin, dus jezelf ertoe zetten de dwanghandelingen los te laten.
Maar taal werkt niet altijd zo.