Bloedeeuw

Tjonge, het was me het identitaire weekje wel!

In Nederland lekte uit dat het nieuwe kabinet een grotere rol wil voor het Wilhelmus in het onderwijs. Met een mooi nieuw woord noemde De Volkskrant (17-8-2017) dit streven volksliedpopulisme. En in Amerika willen de mensen af van de slavernijbeelden (Reformatorisch Dagblad, 17-8-2017), waarmee in dit geval niet beelden worden bedoeld ter herdenking van het onrecht dat slaafgemaakte mensen is aangedaan, maar beelden die geassocieerd worden met (vooral) 19e-eeuwse verdedigers van de slavernij. Dan grossierden Nederlandse kranten dezer dagen ook nog eens in de term culture war – alsof we zelf niet over het woord cultuuroorlog beschikken. Bovendien maakte het woord beeldenstorm – in zijn letterlijke betekenis! – deze week zijn comeback.

Niet alleen in de Verenigde Staten lijkt er een beeldenstorm op handen, als we NRC Next van vandaag mogen geloven, zou het ook geen kwaad kunnen eens kritisch te kijken naar een aantal beelden van nationale helden uit de Gouden Eeuw. Peter Stuyvesant, Michiel de Ruyter, mannen van dat kaliber. Vanuit hedendaags perspectief waren die ‘helden’ misschien wel eerder schurken: ‘Er is hier in de geschiedschrijving vooral een nadruk gelegd op verworvenheden: we noemen het ‘Gouden Eeuw’, niet ‘Bloedeeuw’. Maar leg er een vergrootglas over, en je ziet dat niet alles wat blonk goud was, zegt Gordon Cruden van het Nationaal Instituut Nederlands Slavernijverleden en Erfenis in NRC Next (18-8-2017).

Lexicaal iconoclasme
Die uitspraak – vooral de introductie van de term Bloedeeuw als alternatief voor Gouden Eeuw – doet vermoeden dat een eventuele ‘beeldenstorm’ zich niet zal beperken tot driedimensionale objecten, maar ook effect heeft op onze taal. Is het op termijn nog wel mogelijk de 17e eeuw, toen rijke Nederlanders profiteerden van de handel in van alles en nog wat – dus óók van de slavernij – de Gouden Eeuw te blijven noemen? Of zal die term worden vervangen door Bloedeeuw? De eeuw die zich kenmerkt door het vele bloed (van slaafgemaakten) dat aan de handen van sommige blanken kleeft.

Naast een beeldenstorm in de openbare ruimte zou er dus ook weleens een woordenstorm kunnen opsteken: lexicaal iconoclasme. Zo’n ontwikkeling neemt een aanvang in het publieke discours, waarbij woorden en uitdrukkingen eerst gepolitiseerd (of geframed) en daarna in voorkomende gevallen vervangen worden. Als dat gebeurt, zullen de sporen daarvan – getaboeïseerde woorden die zijn vervangen door correcte woorden – op termijn natuurlijk ook in het woordenboek zichtbaar worden.

Overigens, Bloedeeuw is geen volstrekt nieuw woord. In de afgelopen jaren is de 20ste eeuw een paar keer getypeerd als bloedeeuw (met kleine letter). Die typering heeft de 20e eeuw te danken aan de beide wereldoorlogen.