Het is weliswaar niet voor het eerst dat het Russische leenwoord novitsjok figureerde in een Nederlandse krant, maar het is dezer dagen wel in één klap bekend, zo niet berucht geworden.
Novitsjok – het woord dook in 1994 en 1998 al eens op in een Nederlandse krant – is van oorsprong de verhullende codenaam voor een Russisch chemisch wapen. Dat novitsjok een verhullende naam is, een eufemisme zelfs, mag blijken uit de letterlijke vertaling: nieuwe jongen. Het zenuwgas was in de jaren zeventig, toen het werd ontwikkeld, namelijk een nieuweling op de markt van zenuwgassen.
Anders dan bijvoorbeeld het beruchte zenuwgas VX, dat uit de jaren vijftig dateert, is novitsjok een binair wapen, dat wil zeggen dat het uit twee stoffen bestaat die alleen maar dodelijk zijn zodra ze met elkaar reageren. Dat was destijds nieuw en had blijkbaar voordelen: een binair chemisch wapen was eenvoudiger (in een gewone chemische fabriek) te produceren en veiliger te transporteren.
Bloedlink
In de jaren negentig werd wel al gewaarschuwd dat novitsjok een bloedlink wapen is. Niet alleen omdat het nog veel krachtiger (lees: dodelijker) is dan VX, maar vooral omdat de beide stoffen waaruit dit wapen bestaat niet onder de chemischewapensconventie vallen en dus vrijelijk kunnen worden verhandeld. Die laagdrempelige verkrijgbaarheid van de ingrediënten van dit zeer dodelijke wapen baarde terrorismedeskundigen in de jaren negentig grote zorgen.
Alle kranten schrijven dezer dagen over novitsjok, dat vorige week gebruikt zou zijn bij de aanslag in Londen op de Russische dubbelspion Sergej Skripal en zijn dochter Julia. Die aanslag zou weleens kunnen leiden tot een nieuw dieptepunt in de relatie tussen West-Europa en Rusland. Dat laatste land wordt er namelijk door de Britten van beschuldigd de aanslag op Skripal en zijn dochter te hebben uitgevoerd. Rusland zelf ontkent dat overigens. De Volkskrant schrijft vandaag dat het de eerste keer sinds WOII is dat er een zenuwgas in Europa is gebruikt. Ook daar wordt niemand vrolijk van.
Voorlopige definitie
novitsjok (m, g.mv.) zeer dodelijk binair chemisch wapen in vloeibare vorm of als zenuwgas (ontleend aan Russisch Новичо́к (nieuwe jongen))
Hieper
Het is interessant (en misschien ook veelzeggend) hoe in dit conflict rond novitsjok taal wordt gebruikt.
Neem bijvoorbeeld de stelling “de eerste keer sinds WOII is dat er een zenuwgas in Europa is gebruikt”. Die lijkt door De Volkskrant (en nagenoeg iedereen, van pers tot politici, nationaal en internationaal) zonder meer overgenomen te zijn uit het Britse persbericht.
Er had echter net zo goed (en net zo waar) kunnen staan “sinds de uitvinding van het haringkaken” of “sedert het Leidens ontzet”: er lijkt immers sprake te zijn van het allereerste gebruik van zenuwgas in Europa. Men kon de verleiding om de tegenpartij impliciet in verband brengen met misdaden uit de Tweede Wereldoorlog blijkbaar geen weerstand bieden.
Ook het aanduiden van Salisbury (niet Londen!) als ‘European streets’ en het consequente gebruik van Rusland en Sovjet-Unie als synoniemen zijn voor de oplettende lezer interessant.